نگاهی به فیلم ابد و یک روز ساخته ی سعید روستایی

عکس خانوادگی

از همان زمان که سعید روستایی با فیلم غیر متعارف مراسم در جشنواره های فیلم کوتاه درخشید می شد چنین روزهایی را حدس زد. مراسم سعید روستایی بر خلاف سایر فیلم های کوتاه که فرم گرا و تجربی هستند به شدت رئالیستی و اجتماعی بود. او این رویه را در فیلم بلند خود نیز حفظ کرد و در جشنواره سی و چهارم از کنار بزرگانی چون ابراهیم حاتمی کیا و کمال تبریزی، پوراحمد و میرکریمی و گذشت و صاحب نه سیمرغ بلورین شد.

موضوع فیلم بر اساس تصوری شایع در مورد ازدواج سمیه و اعتیاد محسن است. بر این اساس به راحتی می توان هر چیزی را که مربوط به این دو پیرنگ نیست حذف کرد. قسمت هایی مثل پانزده دقیقه ی ابتدایی فیلم که نه مقدمه چینی است و نه حاوی اطلاعاتی مهم یا سکانس دعوای امیر و دوستش جلو خانه. اما با همین فرض می شود بخش هایی دیگر مثل مدرسه نوید، مدرگ گرفتن سمیه، گربه داری لیلا و مادر و اعظم و مهناز و خیلی دیگر از بخش ها را هم حذف کرد و عملاً چیزی را باقی نگذاشت. پس شناخت حذف و اضافه های فیلم های با پیرنگ اصلی کار چندان مشکلی نیست. اما با نگاهی دقیق تر بر جزییات و روابط آدمها می توان نتیجه گرفت که ابد و یک روز فقط درباره ی تلخ و شیرینی های یک خانواده است. از این جهت اهمیت سکانس ها در خود آنها خلاصه می شود و بیشتر صحنه های فیلم روایت عرضی دارند تا طولی. در واقع روستایی به جای آنکه شخصیت ها و دیدگاه های مختلف را در موقعیت ها و مکان های مختلف قرار دهد و با حرکت بین آنها توهم پیشبرد طولی روایت را ایجاد کند (شبیه آنچه که در فیلم چهارشنبه اتفاق می افتد) آدم ها را در یک خانه جمع می کند تا از یک طرف به ترسیم فضایی که بر آن تسلط دارد بپردازد و از طرف دیگر قصه ی سمیه و محسن را بدون مزاحمت خرده شخصیت ها و داستانک های خارج از خانه پیش ببرد. در رابطه با این قصه ی سمیه و محسن بی انصافی است که از جوانی که هنوز به سی سالگی نرسیده انتظار طرح مباحث عمیق و پیچیده ی اخلاقی را در گسترش داستان ازدواج یک ایرانی با یک افغان داشت. بی تجربگی این جوان را باید در بخش های دیگر فیلم جستجو کرد. بخش هایی مثل صحنه آهسته ی آدرس دادن نوید در کوچه که تعلیق ساختگی اش به ساختار اثر نمی خورد یا موسیقی نچسب فیلم همین طور سکانس خانه ی مهناز و دوست امیر که حتی با وجود تایید خرده پیرنگ هم اضافی است اما اگر قائل به تفسیر باشیم این دو سکانس ارزش هایی داشته که نتوانسته روستایی را به حذفشان متقاعد کند. به یاد بیاورید پرت شدن مرتضی و نگاهش  به امیر را که بیش از هر احساس دیگری حیرت زده و شوکه است. شوکه از اینکه نسل آینده ی اراذل و اوباش بویی از اخلاق نبرده، تا جایی که دست روی بزرگ تر خود هم بلند می کند. برای چنین نسلی خودزنی کار سختی نیست. چه این دو صحنه و چه بسیار صحنه های دیگر حاکی از ترکیب تلخی و شیرینی و حرکت به سمت یکی از ژانرهای نادر سینماست.

در ابد و یک روز پشت هر خنده ی تماشاگر غمی هست و برعکس با هر رنجی دیالوگی بامزه می آید. نمونه هایش بسیار است. بار دومی که مرتضی می خواهد شیشه ها را پرتاب کند و نمی تواند به ناتوانی اش می خندیم. دیالوگ شاهکار او بعد از گریه های محسن فضای بسیار سنگین خانه را می شکند: گریه ی نئشگی که میگن اینه ها». مریضی مادر و انقباض عضلانی او که یکی از مضحک ترین دردهاست به گروتسک می زند یا مزه پرانی های مرتضی به امیر و پرتش شدنش روی زمین که خنده را روی لب می خشکاند مشابه صحنه ی جلو خانه است که با هوچی گری های محسن و اعتراف آن پسر به گریه ی مهناز ختم می شود. فاصله ی مزه پرانی های مرتضی تا گریه ی مهناز کمتر از ده ثانیه است. یا دیالوگ لیلا به مهناز که به زهر خنده می ماند: مطمئنی اون تورو نفرین نکرده با این پسرت». اگرچه کمدی سیاه همین خندیدن به بدبختی های دیگران است ولی ابد و یک روز اصالتاً یک درام تلخ و سنگین است که میزان واقعی بودن صحنه ها و ناآشنا بودن مخاطب با نمایش چنین تضادی در رئالیسم، آنرا به کمدی نزدیک می کند. همین طور زاویه ی دید آن که بر خلاف فیلم خواب تلخ بیشتر از سمت درام است تا کمدی.

این تضادها به شکل دیگری خانوادگی بودن فیلم را توجیه می کنند. یک جا محسن نوید را می زند و چند دقیقه بعد به او التماس می کند و یک جا مرتضی محسن را کتک می زند و در صحنه ی بعد برای او گریه می کند. همه از محسن متنفرند و همه برای نجات او تلاش می کنند. خانه ی توری خانی ها پر از نیش و کنایه و طعنه است پر از تهمت و دروغ و ریا، پر از قهر و آشتی و غم. این خانه را می شود در یکی از پرت ترین صحنه ها در یک پلان تنها و مستقل و شبانه خلاصه کرد، جایی که اعضای خانواده همه با هم عکس یادگاری می گیرند. آدمهای این خانواده هر چه که باشند یک خانواده اند، گوشت همدیگر را هم بخورند استخوانش را دور نمی ریزند.

درباره ی فیلم بارکد ساخته مصطفی کیایی

درباره ی فیلم اژدهای وارد می شود ساخته مانی حقیقی

نگاهی به فیلم ابد و یک روز ساخته ی سعید روستایی

درباره ی فیلم دندان نیش یورگوس لانتیموس